De werktijd van de toekomst

De Corona-pandemie heeft gezorgd voor flexibiliteit op het gebied van werktijd en plaats. Bedrijven en werknemers hebben veel uitgeprobeerd en veel geleerd. In deze context is de vraag: Hoe moet die eruit zien, de arbeidstijd van de toekomst?

Het ifaa – Instituut voor Toegepaste Arbeidswetenschappen heeft 11 stellingen ontwikkeld over de toekomstige uitdagingen en mogelijkheden van een flexibele, gezondheids- en vraaggerichte organisatie van de arbeidstijd. In alle stellingen staat: “De traditionele arbeidstijdmodellen hebben hun grenzen bereikt. Een verdere flexibilisering van de arbeidstijd is gewenst en noodzakelijk.”

De essentiële uitdaging van een moderne en innoverende organisatie van de arbeidstijd zal er bijgevolg in bestaan de verschillende bestaande en ingevoerde concepten met de nieuwe ontwikkelingen te onderzoeken en te evalueren, vooral met het oog op de synergieën die er kunnen worden benut, en deze bruikbaar te maken voor de ondernemingen.

De 11 stellingen van de ifaa

• 1. De traditionele werktijdmodellen hebben hun grenzen bereikt. De transformatie van de nieuwe arbeidswereld vereist in toenemende mate een verdere flexibilisering van de arbeidstijd. De normale werkdag met een achturige werkdag en een vijfdaagse werkweek verliest nog steeds veel aan belang.

• 2. De werktijden moeten zo worden ontworpen dat ze flexibel zijn en aansluiten op de vraag, zodat ze bedrijven de nodige flexibiliteit in de mondiale concurrentie bieden en zo de werkgelegenheid op de lange termijn veiligstellen. De toekomstbestendige vormgeving van de arbeidstijd is een belangrijk instrument voor de toekomst en het concurrentievermogen van Duitsland als vestigingsplaats voor bedrijven.

• 3. “Dubbele flexibiliteit”: Bij de flexibele en individuele vormgeving van de arbeidstijd, die zowel voor bedrijven als werknemers gunstig is, moet in gelijke mate rekening worden gehouden met twee perspectieven. Enerzijds operationele flexibiliteit om altijd op betrouwbare en economische wijze aan de behoeften van de klant te voldoen. En anderzijds de individuele flexibiliteit van werknemers met betrekking tot een arbeidstijd die specifiek is voor hun levenssituatie, zoals voor de zorg voor kinderen of de zorg voor zieke familieleden.

• 4. Echte flexibiliteit kan alleen worden bereikt met arbeidstijdrekeningen. Flexibiliteit die formeel en organisatorisch in het bedrijf is verankerd, kan alleen volledig tot ontplooiing komen als de controle en het beheer van de arbeidstijd plaatsvinden met behulp van arbeidstijdrekeningen.

• 5. Een grotere autonomie van de werknemers bij de organisatie van de arbeidstijd, zoals gevraagd door de werknemers en de vakbonden, moet bijgevolg ook gepaard gaan met een “grotere” verantwoordelijkheid voor hun eigen gezondheid en veiligheid op het werk.

• 6. Flexibel werken wat betreft plaats en tijd wint aan belang, draagt aanzienlijk bij tot een betere verenigbaarheid van werk en gezin en is voor Duitse bedrijven dan ook een essentiële aantrekkingsfactor in de concurrentiestrijd om geschoolde werknemers. Het potentieel is nog lang niet uitgeput. Het ifaa gaat ervan uit dat in de toekomst het aandeel werknemers dat flexibel werkt wat betreft plaats en tijd nog verder zal toenemen.

• 7. Verdere flexibilisering van werktijden is gewenst en noodzakelijk. Dit kan alleen worden verwezenlijkt binnen toekomstgerichte wettelijke en/of cao-kadervoorwaarden die rekening houden met de huidige economische en sociale veranderingen.

• 8. Het economische belang van ploegen- en nachtarbeid neemt al jaren toe. Deze trend zal zich waarschijnlijk voortzetten met de toenemende vraag naar diensten en het gebruik van kapitaalintensieve productie-installaties.

• 9. Voor het ontwerpen van ergonomische ploegenplannen is het nog steeds van essentieel belang dat rekening wordt gehouden met de bevindingen van de arbeidswetenschappen. Om recht te doen aan de veranderingen in de arbeidswereld moeten de nieuw verworven benaderingen en bevindingen in de arbeidswetenschappen en de bedrijfsgeneeskunde echter op constructieve wijze worden besproken en zo nodig in de huidige en toekomstige discussies worden geïntegreerd.

• 10. Flexibele, gezondheids- en vraaggerichte ploegenarbeid kan worden gepland. Het opstellen van ploegenroosters op basis van arbeidswetenschappelijke criteria heeft een grote invloed op de gezondheid en de prestaties van werknemers. Uit de resultaten van een ifaa-studie uit 2019 blijkt dat gezonde en flexibele ploegenmodellen kunnen worden gepland.

• 11. Er is geen octrooimiddel voor het ontwerpen van arbeidstijden. Talrijke combinaties van criteria en aspecten, zoals werkorganisatie, korte reactie- en levertijden, inspelen op seizoens- en cyclische schommelingen van de werkbelasting, chronobiologie, leeftijd, geslacht en persoonlijk risicoprofiel, zijn doorslaggevend voor een arbeidstijdontwerp dat aan de behoeften en gezondheidseisen voldoet. De uitdaging op bedrijfsniveau bestaat erin de respectieve bedrijfseisen in overeenstemming te brengen met de wensen en behoeften van de werknemers en deze optimaal op elkaar af te stemmen.