Vallende sterren behoren zonder twijfel tot de meest fascinerende schouwspelen die de nachtelijke hemel ons kan bieden. Een fenomeen dat ons cyclisch verrast en ons meerdere malen per jaar onze ogen doet opheffen naar de hemel. Dit verschijnsel doet zich voor telkens wanneer de aarde door dichte zwermen rotsachtig en ijzig puin gaat die over ons zonnestelsel verspreid liggen. De bijzondere helderheid voert dan in de nacht van San Lorenzo de rest van de magie uit, die door de meesten in de zomer wordt beleefd. Dit is zeker de meest gunstige periode, maar het is ook mogelijk ze in andere jaargetijden te bewonderen.
Het is natuurlijk niet altijd gemakkelijk: het weer moet gunstig zijn, en het is noodzakelijk een plaats te zoeken die niet te fel verlicht is, ver van de lichtvervuiling van steden en dorpen. Gretig op zoek naar de juiste gelegenheid om de volgende sterrenregen te zien, zoeken we straks alles uit wat je moet weten over “de dag plukken”.
Wat zijn vallende sterren
De eigenaardige zichtbaarheid van vallende sterren is vooral te danken aan hun helderheid, die aangeeft dat ze zich dicht bij de atmosfeer van onze planeet bevinden. In werkelijkheid is het onjuist om van vallende sterren te spreken: wat wij met zo’n droomachtige beschrijving aanduiden, zijn in werkelijkheid zwermen in de ruimte rondzwervende brokstukken die, wanneer zij in aanraking komen met de atmosfeer van de aarde, oververhit raken en verbranden terwijl zij erdoorheen gaan. Ze creëren zichtbare straling die voor de kijkers op aarde verschijnt als prachtige lichtsporen.
Ze storten niet echt neer op de grond, of raken deze zelfs niet, maar lijken meer op meteoorfragmenten, niet verrassend meteorieten genoemd, die met het blote oog zichtbaar worden wanneer ze contact maken met de baan van de aarde. Hun nabijheid tot de zon en de wrijving die door dit contact wordt veroorzaakt, veroorzaakt een temperatuurstijging die kan oplopen tot meer dan 1600 graden Celsius. Op het moment dat ze lichtgevend worden, putten sterren alle elementen uit waaruit ze zijn opgebouwd, zoals ijs, kooldioxide en methaan. Dit is de reden waarom we ze slechts enkele seconden kunnen zien schijnen, afhankelijk van de grootte van het ruimtepuin.
Ruimtepuin wordt ook meestal door kometen meegevoerd en kan, zoals reeds vermeld, zo groot zijn als stenen of, veel vaker, als zandkorrels. Het is afkomstig van fragmenten van kometen, asteroïden of andere hemellichamen. Als ze klein zijn, zoals vallende sterren, noemt de wetenschappelijke gemeenschap ze meteoroïden als ze door de ruimte reizen, meteoren als ze de atmosfeer van de aarde binnendringen, en ten slotte meteorieten als ze de aarde raken. Ballonnen kunnen ook af en toe worden waargenomen, vooral wanneer het lichtspoor dat zij voortbrengen veel intenser is dan dat van andere sterren. Pas echter op dat u ze niet verwart met de veel gevaarlijker asteroïden, die een potentieel catastrofale invloed hebben op het evenwicht van onze planeet.
De magie van meteoren
Wanneer we vallende sterren aan de hemel zien, kijken we eigenlijk naar een meteoor die met een zeer hoge snelheid van 215 duizend kilometer per uur zijn kortstondige afdaling maakt. Afhankelijk van het soort zwerm en de richting van zijn baan, kunnen vallende sterren zich tussen 10 en 7 kilometer per seconde verplaatsen, waarbij ze voor zeer korte momenten opwarmen. Het proces dat zich voordoet wanneer het puin opwarmt bij contact met de baan van de aarde is dat van sublimatie, terwijl het daarna blijft branden door de wrijving die ontstaat, volgens het principe van ablatie. Op dat moment wordt de meteoor volledig omhuld door geïoniseerde gassen die een zeer lange staart vormen die bestaat uit plasma.
De kleur van deze staart kan variëren afhankelijk van de chemische samenstelling van het gesublimeerde gesteentefragment, dat uiteraard wordt gekenmerkt door verschillende elementen. Als we omhoog kijken, zien we gele tinten als ijzer het hoofdbestanddeel is, een beetje geel-oranje als het natrium is, groen-blauwe tinten voor magnesium, en een intens rood als stikstof en zuurstof de hoofdbestanddelen zijn van het ruimtepuin. Het lijkt onbetwistbaar dat spreken van magie niet overdreven is voor wat een van de mooiste natuurspektakels is die de hemel te bieden heeft. En als je goed genoeg kijkt, zie je een explosie van kleuren die je niet kunt missen. Onmiddellijk daarna schitteren de meteoren tot ze volledig zijn opgelost of, als ze groot genoeg zijn, exploderen ze, waarbij minuscule fragmenten worden geslingerd die bij uitzondering de grond kunnen bereiken.
Wanneer je vallende sterren ziet
Het dagelijks leven, dat zo hectisch is en maar al te vaak op de aarde is geconcentreerd, staat ons niet altijd toe het ons te realiseren, maar kleine fragmenten van in de ruimte rondzwervende gesteenten ontmoeten onze Planeet de hele tijd. In de voorgaande paragrafen hebben wij er echter op gewezen dat er meer canonieke data zijn dan andere om vallende sterren met hun frenetieke lichtspel de hemel te zien doorkruisen. Uiteraard wordt verwezen naar bepaalde perioden van het jaar waarin de zichtbaarheid veel groter is, zoals 10 augustus in de nacht van San Lorenzo.
Het verschijnsel doet zich altijd voor wanneer de aarde in haar baan komeetfragmenten en stof tegenkomt die op hun “reis” achterop zijn geraakt, dichter bij de zon en de aarde. Dit gebeurt een aantal keer per jaar, waarbij de banen van deze clusters brokstukken meteorenregens genereren die zijn vernoemd naar het sterrenbeeld dat het dichtst bij de radiant staat, het punt aan de hemel vanwaar de vallende sterren vanuit ons perspectief lijken aan te komen.
Op San Lorenzo bijvoorbeeld, zijn de vallende sterren vernoemd naar het sterrenbeeld Perseus. In werkelijkheid bestrijkt de doorgang van de Perseïden een nog langere periode, van eind juli tot eind augustus, met elk jaar een piek tussen 9 en 13 augustus. Niet alleen dat, maar de komst van de Perseïden, die kunnen worden waargenomen door naar het noordoosten te kijken, is al sinds de oudheid een bekend verschijnsel. Het is geen toeval dat hun passage tijdens het Romeinse Rijk samenviel met de festiviteiten gewijd aan Priapus, de god van de vruchtbaarheid: de vallende sterren werden beschouwd als het sperma van de god die de aarde bevruchtte.
Heden ten dage weten de geleerden, en wij dus ook, dat de Perseïden brokstukken zijn die zijn achtergelaten door de komeet Swift-Tuttle, die bij gelegenheid in de buurt van ons zonnestelsel kwam. De komeet werd voor het eerst ontdekt in 1862 door de Italiaanse astronoom Giovanni Schiaparelli, en elke passage moet helaas honderden jaren wachten: de laatste keer was in 1992, terwijl de volgende pas in 2126 zal vallen.
Zoals eerder uitgelegd, is augustus niet de enige datum voor liefhebbers van vallende sterren. Aan het begin van het jaar, meer bepaald tussen 1 en 6 januari, met een piek op de 3e van de maand, is er namelijk de komst van de zogenaamde Quarantiden, die hun oorsprong vinden in het sterrenbeeld Boote en in verband worden gebracht met de fragmenten van een komeet, C/1490 Y1 genaamd, die reeds een half millennium geleden bekend waren bij Japanse en Chinese astronomen. In april, tussen 19 en 24 april, wordt de hemel verlicht door de doortocht van de Lyriden, zo genoemd omdat ze afkomstig zijn uit een gebied van de kosmos tussen de sterrenbeelden Lier en Leeuw, in noordoostelijke richting. De gelegenheid wordt ook geboden door de passage van de komeet C/1861 Thatcher, die om de 415 jaar in de buurt van onze aarde wordt gefixeerd. De laatste vond meer dan 30 jaar geleden plaats, in 1982.
Tussen 1 en 8 mei worden nog steeds de Eta Aquariden herdacht, die verband houden met het sterrenbeeld Waterman en brokstukken zijn van de beroemde komeet van Halley. Tussen half juli en half augustus kunnen naast de Perseïden ook de vallende sterren Delta Aquariden worden waargenomen, eveneens afkomstig uit het sterrenbeeld Waterman. Van 16 tot 30 oktober is het dan de beurt aan de zwerm die bekend staat als de Orioniden, fragmenten van de ster Betelgeuse en afkomstig uit het sterrenbeeld Orion. Tot eind november trekken de Orioniden zij aan zij met de Tauriden, afkomstig uit het sterrenbeeld Stier, en de Leoniden. De Geminiden daarentegen zijn zichtbaar tussen 7 en 20 december, en worden waargenomen als fragmenten van asteroïde 3200 Phaethon, die duidelijk door het sterrenbeeld Tweelingen trekt.
Hoe maak je foto’s van vallende sterren
Nu we weten wanneer we vallende sterren kunnen zien, willen we misschien foto’s maken van zo’n spektakel om het met anderen te delen. Omdat ze zo vluchtig van aard zijn, kunnen ze helaas niet op het scherm worden vastgelegd met een eenvoudige smartphone. Om de doorgang te fotograferen is het dus absoluut noodzakelijk zich te wapenen met een fototoestel, dat met behulp van een statief op een donkere plaats moet worden opgesteld, zo ver mogelijk van bronnen van lichtvervuiling en diffuus licht, vooral kunstlicht. Volgens het advies van deskundigen moet het diafragma maximaal worden geopend, moet de belichtingstijd lang zijn en moet de ISO-gevoeligheid hoog zijn om te voorkomen dat het beeld wordt verpest door hinderlijke ruis. Op dit punt hoeven we de camera alleen nog maar te richten op de straler, het punt van waaruit de vallende sterren die we voor altijd willen vereeuwigen ontstaan, en eindelijk scherp te stellen. En vergeet niet een wens te doen, wat nog steeds een zeer sterke traditie is met een eeuwenoude oorsprong.