Het hoofd naar de hemel steken is altijd een van de favoriete bezigheden van het menselijk ras geweest. Tussen de sterren zijn er ontelbare verschijnselen die ons intrigeren en die wij in de loop der tijden hebben bestudeerd om de wetten van het heelal beter te begrijpen. Een van de meest fascinerende is de maansverduistering, die zelfs degenen die niet echt deskundig zijn op het gebied van hemellichamen, altijd heeft weten te boeien. Net als de zonsverduistering is de verduistering van onze satelliet een optisch-astronomisch effect waarbij de schaduw van de Aarde de Maan geheel of gedeeltelijk verduistert wanneer deze door de Zon wordt verlicht en de knikas snijdt, in de volle maanfase.
Bijgevolg bevindt de Maan zich bij een maansverduistering in de “volle” fase met een uitlijning die achtereenvolgens de Zon, de Aarde en de Maan omvat. Tijdens deze langverwachte gebeurtenis creëren hun onderlinge afstanden een veel grotere kegelvormige schaduw van de Maan, die vergezeld gaat van een bredere kegel, de zogenaamde penumbra-kegel, waarin slechts een deel van de zonnestralen door de Aarde wordt onderschept. Deze twee kegels zijn bijzonder belangrijk omdat ze het type verduistering bepalen: penumbrale, gedeeltelijke of totale.
Maanverduistering: hoe het gebeurt
Voor elk verschijnsel van maansverduistering moet aan bepaalde basisvoorwaarden zijn voldaan. Er zijn drie afzonderlijke gebeurtenissen die samen leven geven aan een van de mooiste schouwspelen die het halfrond ons kan bieden: de zon, de aarde en de maan moeten op één lijn staan, de maan moet vol zijn en moet een deel van de geprojecteerde schaduw van de aarde overschrijden.
Zoals reeds gezegd, is het in dat geval de respectieve afstand tussen de drie betrokken hemellichamen die het mogelijk maakt een kegelvormige schaduw te creëren die wordt ingeleid door de tussenkomst van de aarde. De amplitude van de kegel, die groter is dan die van de gehele maan, tezamen met die van de kegel van de penumbra, zorgt ervoor dat een deel van de zonnestralen door onze planeet wordt onderschept. U zult dan begrijpen hoe de verschillende soorten maansverduisteringen volledig afhankelijk zijn van de beweging van de Maan, die dus bepaalt of er sprake is van een totale verduistering, een gedeeltelijke verduistering of een penumbrale maansverduistering, als de Maan zich geheel of gedeeltelijk in de kegel van duisternis bevindt.
Wij zullen dan de onderscheidende kenmerken van deze drie astronomische gebeurtenissen ontdekken, evenals hun effecten en duur. Alvorens verder te gaan moet er echter op worden gewezen dat dit geen frequente optische verschijnselen zijn, aangezien de omwentelingsbaan van de Maan een andere inclinatie heeft dan die van de Aarde, ongeveer 5° 9′, en, als zij zouden overeenstemmen, zouden wij elke maanmaand getuige zijn van het verduisteren van de Zon wanneer de Maan in nieuwe maan is, bekend als de Nieuwe Maan, en dat van de Maan wanneer deze in volle maanfase is.
Totale Maansverduistering
In de wetenschappelijke literatuur wordt van een totale maansverduistering gesproken als de Maan volledig door de schaduw van de Aarde trekt. Dit betekent dat de satelliet eerst door de penumbra gaat, dan verder door de schaduw gaat en tenslotte, na deze te hebben verlaten, weer door de penumbrale band gaat. Het is vooral tijdens deze verduistering dat het fenomeen van de Rode Maan kan optreden. Het door de Helleense dichteres Sappho geliefde hemellichaam krijgt een karakteristieke roodachtige kleur door de gedeeltelijke verduistering vóór het binnentreden van de schaduw en tijdens het uitgaan ervan, en door de breking van de zonnestralen die door de atmosfeer van de aarde gaan
Dezelfde stralen die gedeeltelijk door het oppervlak van onze planeet worden weerkaatst en die de aarde terugzendt naar de maan. Volgens bronnen en astronomisch bewijsmateriaal is dit de meest waargenomen maansverduistering in de geschiedenis, en een die in 2015 van absolute schoonheid was. De verduistering die plaatsvond op 28 september van dat jaar werd niet toevallig “de Bloedmaan” genoemd, vanwege de intens rode kleur.
Niet alleen dat, we weten dat de laatste totale maansverduistering plaatsvond op 21 januari 2019 om 05:12 uur en dat de volgende zal zijn op 16 mei 2022 om 04:11 uur (maximale duisternis). De dichtstbijzijnde totale maansverduistering die in Italië zichtbaar is, zal plaatsvinden op 31 december 2028, en de maansverduistering van 27 juli 2018 staat bekend als de langste van de eeuw, met een recordbrekende maximale duur van een uur en 43 minuten. Wat de duur van totale maansverduisteringen betreft, deze kunnen gemiddeld tot 100 minuten duren, en zijn totaal voor alle betrokken locaties – met uitzondering van overgangspunten.
Om dit te verklaren, moeten we bedenken dat onze satelliet de schaduwkegel doorkruist met een snelheid, die van de maanomwenteling, die veel lager is dan die van de aardrotatie, die de duur van zonsverduisteringen bepaalt. In deze periode zullen wij zien dat de Maan onmiddellijk begint te verduisteren met een zwarte kleur; in werkelijkheid is de kleur rood, maar het is onmogelijk deze met het blote oog waar te nemen omdat het nog verlichte deel het licht naar ons weerkaatst: de gloed verhindert ons de roodachtige kleur rechtstreeks te zien, die geleidelijk zal beginnen te verschijnen naarmate de gloed door de verduistering verdwijnt. Hetzelfde principe geldt voor elektronische apparaten, aangezien camera’s gevoelig zijn voor licht en de neiging hebben om het helderste beeld te verscherpen.
Partiële maansverduistering
Een gedeeltelijke maansverduistering kan, in tegenstelling tot een totale, aan onze hemel optreden wanneer de maan niet dicht genoeg bij de ecliptica staat om door de volledige aardschaduw te gaan. In dit geval is hij slechts gedeeltelijk verduisterd en vertoont hij een typisch havikachtig profiel. Daarom is een gedeeltelijke maansverduistering van minder wetenschappelijk belang dan een totale maansverduistering, vooral voor amateurastronomen die meestal geen astronomische kwalificaties hebben maar die niettemin graag astronomische verschijnselen bestuderen en waarnemen.
Meer populair bij amateurs is de eerder genoemde maansverduistering met een rode maan, die de gelegenheid biedt foto’s of videocamera-opnamen te maken van een maan met een duidelijk ongewoon uiterlijk en een ongewone kleuring. Tot de bekendste gedeeltelijke maansverduisteringen, die ook hier in Italië te zien zijn, behoort die van 7 september 2006, waarbij het alleen mogelijk was het uitgaan van de schaduw waar te nemen nadat de maan was opgekomen. Dan is er die ene, altijd zichtbaar vanuit Italië, die zich voordeed in de nacht van 16 op 17 augustus 2008. Recenter is die van 31 december 2009, die bijna een totale penumbrale eclips was met slechts een korte fase van gedeeltelijke schaduwverduistering.
Penumbrale Maansverduistering
Tot slot hebben we de penumbrale maansverduistering. Dit gebeurt wanneer de maan alleen en uitsluitend door de penumbra van de aarde trekt, zonder door de schaduw te worden verduisterd. Dit bijzondere verschijnsel is uit wetenschappelijk en visueel oogpunt aanzienlijk minder opvallend dan de vorige, hoewel het zijn eigen charme heeft. In sommige gevallen is slechts een klein deel van de schaduw waarneembaar, mits de Maan zich echter volledig binnen de penumbra bevindt: dit wordt een gedeeltelijke penumbrale verduistering genoemd.
Zoals bij schaduwverduisteringen is er ook bij penumbrale declinatie sprake van een magnitude, of grootheid. De laatste totale penumbrale eclips werd opgetekend op 9 februari 2009, en is momenteel de laatste totale penumbrale eclips van de laatste jaren. Vanaf deze datum zullen alle volgende verduisteringen gedeeltelijk zijn tot 20 februari 2027, wanneer er weer een totale penumbrale verduistering zal zijn, ook zichtbaar vanuit Italië. De laatste gedeeltelijke voorpunteclips vond plaats op 7 juli 2009, maar deze kon niet vanuit Italië worden waargenomen.
Duur en gevolgen van maansverduisteringen
Zelfs als u geen astronomiedeskundige bent, weet u dat de planeten periodiek terugkeren naar dezelfde posities. Dit gezegd zijnde, is het onvermijdelijk dat maansverduisteringen, net als zonsverduisteringen, ook cyclisch optreden. Deze periodieke cyclus werd reeds zo’n 2.500 jaar geleden ontdekt en theoretisch beschreven door Mesopotamische astronomen, en staat bekend als de Saros-cyclus. Hij heeft een duur van 6585 dagen, wat min of meer overeenkomt met 18 jaar, aan het einde waarvan zich dezelfde maans- en zonsverduisteringen herhalen.
Volgens studies zijn er tijdens een Saros 29 maansverduisteringen en 41 zonsverduisteringen. En dat niet alleen, aangezien de aarde in 8 uur ongeveer 120 graden draait, zal dezelfde eclips aan het eind van elke cyclus op een andere plaats worden herhaald. Tijdens totale verduisteringen stopt de Maan niet volledig met het ontvangen van weerkaatst licht. De zonnestralen die door de atmosfeer van de aarde gaan, worden door breking afgebogen en bereiken onze satelliet, waardoor deze een kleur krijgt die tijdens een enkele eclips kan veranderen. Deze kleur kan variëren van donker koperrood tot oranjerood, en andere tinten zoals bruin, blauw en donkergroen.
De kleuren die door de maan worden weerkaatst, zijn in sommige gevallen ook te wijten aan het specifieke gebied van de aarde dat het licht weerkaatst, misschien omdat het een gebied is dat rijk is aan water, zoals de oceanen en de bossen, die een unieke chromatiek geven aan het hemellichaam dat in 1969 door de mens is “veroverd”.