40 jaar geleden luidde IBM met zijn eerste personal computer een nieuw tijdperk in de geschiedenis van de technologie in. De IBM PC 5150 was noch de eerste noch de beste computer. Maar geen enkele andere computer had zo’n grote invloed op de industrie als de eerste IBM PC.
De computergigant IBM heeft de trend naar personal computers in de jaren zeventig bijna slapend doorstaan. In die tijd was het bedrijf de grootste leverancier van mainframecomputers, maar die hadden meestal de grootte van een koelkast en waren niet geschikt voor privégebruik. De bedrijfsleiders aan de oostkust van de VS wilden dat niet echt veranderen. Maar de langharige tech-nerds in Californië, die hun zelfgemaakte microcomputers aan elkaar lieten zien in de “Homebrew Computer Club”, verstoorden de plannen van IBM en dwongen 40 jaar geleden tot de ontwikkeling van de eerste IBM PC.
Apple en de triomf van de nerds
Een van deze homebrew-nerds die IBM in verlegenheid bracht was de geniale knutselaar Steve Wozniak. “Woz” werd voortdurend vermaand door zijn vriend Steve Jobs om niet alleen aan zijn knutselvrienden te denken, maar veel verder. In 1976 werd de Apple I, ontwikkeld door Wozniak, niet eens opgemerkt door de pakken bij IBM. De opvolger, de Apple II, was dat daarentegen wel.
“Plotseling kochten tienduizenden mensen dit soort computers (zoals de Apple II) en ze waren er dol op,” herinnert voormalig IBM-directielid Jack Sams zich in de tv-documentaire “Triumph of the Nerds”. “Ze waren er erg blij mee.” IBM moest reageren – en wel zo snel mogelijk. Maar Frank Carey, toenmalig hoofd van de onderneming, vreesde dat het vier jaar en driehonderd mensen bij IBM zou kosten om een project van de grond te krijgen.
Carey gaf begin 1980 ontwikkelaar Bill Lowe de opdracht om aan de slag te gaan met een samenzweerderig dozijn ontwikkelaars in IBM’s onderzoekslaboratorium in Boca Raton, Florida. Zij moesten de beruchte IBM-bureaucratie omzeilen en een nieuw soort personal computer ontwikkelen. Lowe besloot tot een open architectuur zonder bestaande IBM-technologie.
Maar daarvoor moesten de IBM-technici componenten van buitenaf inkopen. In hun zoektocht naar een geschikte chip stuitten zij op Intels 8008 microprocessor en legden daarmee de grondslag voor Intels opgang tot ’s werelds grootste chipproducent. De IBM-ingenieurs wilden ook niet zelf het besturingssysteem voor de nieuwe PC schrijven.
Bill Gates en PC-DOS
Nadat de toonaangevende softwareontwikkelaar Gary Kildall van Digital Research het IBM-aanbod niet serieus nam, greep Bill Gates, die toen pas 25 jaar oud was, de kans van zijn leven. In 1980 had Microsoft nog niet eens een geschikt product. Maar Gates en zijn partner Paul Allen zagen onmiddellijk de perspectieven die een IBM-contract voor hen zou openen. Gates kocht de kern voor een systeemsoftware van een ontwikkelaar in de buurt voor een schamele 25.000 dollar en gaf het conglomeraat in licentie aan IBM als PC-DOS 1.0. De ervaren IBM-managers lieten Gates zelfs de rechten op DOS afpakken en zorgden er zo voor dat Microsoft kon uitgroeien tot een wereldwijde softwaregigant.
Op 12 augustus 1981 presenteerde IBM in New York de IBM PC 5150, die in het diepste geheim was ontwikkeld. Technologiepuristen waren teleurgesteld. De chip was niet krachtig genoeg voor een redelijke grafische weergave. Microsoft’s DOS werd bekritiseerd als een zwakke software-architectuur. Apple begroette zijn grote rivaal ietwat arrogant met een krantenadvertentie waarin stond: “Welkom, IBM. Serieus.”
Maar het 1-2-3-spreadsheetprogramma voor de IBM PC kon complexere rekenmodellen uitvoeren dan de Apple II en verdrong concurrenten uit kantoren. In de VS kostte de goedkoopste versie van de IBM PC 5150, die gebruikers moesten koppelen aan hun eigen beeldscherm, 1565 dollar. Volledig uitgerust kostte hij destijds 6000 dollar, wat vandaag overeenkomt met iets minder dan 18.000 dollar.
Begin van het PC-tijdperk
“De presentatie van de IBM Personal Computer op 12 augustus 1981 luidde in feite een nieuw tijdperk in voor de computerwetenschap,” zegt Andreas Stolte van het Heinz Nixdorf MuseumsForum (HNF) in Paderborn. “De kleurrijke kleine computerwereld van de jaren zeventig en tachtig veranderde in onze laptop- en smartphonewereld met een paar apparaattypen, chipmerken en besturingssystemen.”
De basis voor het doorslaande marktsucces van de IBM-architectuur was het besluit om andere bedrijven, zoals Compaq, Dell of Nixdorf, toe te staan de IBM PC te kopiëren. Achteraf hebben de IBM-managers misschien betreurd dat zij zo de weg voor de concurrentie hadden vrijgemaakt. Tien jaar nadat Compaq de eerste “PC-kloon” had verkocht, verloor IBM in 1994 de toppositie op de markt aan het Texaanse bedrijf. In 2005 verkocht IBM zijn pc-divisie, met inbegrip van de marktrechten, aan het Chinese Lenovo-concern, dat nu wereldmarktleider is.
De pc-boom heeft zich dus grotendeels zonder IBM voltrokken. Voor de industrie als geheel ging het jarenlang alleen maar bergopwaarts. Betere gebruikersinterfaces zoals Windows 95 hebben hier ook toe bijgedragen. In 1996 werden wereldwijd ongeveer 70 miljoen PC’s verkocht. De verkoopcijfers stegen vervolgens gestaag tot meer dan 350 miljoen pc’s in 2011. Daarna is de tendens echter gestaag neerwaarts gericht. Het dieptepunt werd bereikt in 2018 met een verkoop van net geen 260 miljoen pc’s. Vorig jaar zorgde de Corona-crisis ervoor dat er vooral meer laptops nodig waren en steeg het verkoopcijfer tot meer dan 300 miljoen pc’s.
Ondanks de recente marktsuccessen staat de pc-industrie momenteel voor grote omwentelingen. Enerzijds is het de vraag of Intel met zijn chiparchitectuur (x86) zijn leidende rol in de PC-wereld kan behouden. De uitdager is de eeuwige concurrent Apple, die momenteel de technologiedeskundigen overtuigt met zijn concept om energiebesparende chiptechnologie van de smartphonemarkt over te hevelen naar de PC. De Apple-mensen kunnen momenteel niet zo snel produceren als de Macs met de nieuwe M1-chip uit hun handen worden gegrist.
Aan de andere kant daagt Google de traditionele pc uit met zijn Chromebooks. Met de goedkope laptops wordt de complexe personal computer gereduceerd tot de functie van een webbrowser, omdat alles toch al in de internetwolk wordt opgeslagen en verwerkt. Met name in de VS maken Chromebooks een sterke groei door, vooral op scholen en universiteiten. Bijna precies 40 jaar na de presentatie van de eerste IBM PC, springt ook Microsoft in op het concept van de cloudcomputer. Windows 365 brengt de pc en de benodigde software online, zodat voor de bediening alleen een eenvoudige computer of tablet nodig is.